Kalk, al duizenden jaren het bindmiddel van de toekomst
De ontdekking van kalk kwam, toevalligerwijs, kort nadat de prehistorische mens vuur kon maken. De kalkstenen rond het kampvuur worden door het vuur gebrand. Regenwater reageerde met de gebrande kalkstenen. Door de chemische reactie met het regenwater ontstond er geblust kalkpoeder en kalkdeeg. Deze eerste kennismaking heeft ervoor gezorgd dat nu duizenden jaren later kalk als bindmiddel nog steeds wordt gebruikt.
Het gebruik van kalk als bindmiddel voor mortel ging samen met het gebruik van steen als bouwmateriaal. Door archeologen is in Mesopotamië een 10.000 jaar oude kalkproductie op een bouwplaats gevonden.
Het gebruik van kalk verspreidde zich in een rap tempo.
Omstreeks 6000 jaar voor Christus gebruikten alle antieke beschavingen, waaronder de Egyptenaren, Etrusken, Feniciërs , Grieken en Romeinen, kalk als bindmiddel voor hun architectuur.
Ook de oude beschavingen van de Inca en Maya indianen waren bekend met kalk.
Chinese dynastieën gebruikte kalk voor de constructie van tempels en de Chinese muur.
Vitruvius en alchemisten, het gebruik van kalk op schrift.
In het oude Rome wordt het gebruik van kalk en toeslagen beschreven door de architect Vitruvius. Hij beschreef de toepassingen van kalk in zijn boeken de Architectura. De Romeinen perfectioneerde het gebruik van kalk als belangrijkste bindmiddel. Zij waren één van de grondleggers van de hedendaagse architectuur. In de middeleeuwen ontdekten alchemisten de desinfecterende eigenschappen van kalk. Zij verwerkte en gebruikte kalk om deze eigenschap in de productie van een zeep.
Kalk als wetenschap.
Tussen de 17e en 19e eeuw was kalk onderwerp van tal van verschillende studies en analyses. De Schot Joseph Black ontdekte dat ongebluste kalk CO2 absorbeert. De Franse Antoine Lavoisier onderzocht en analyseerde het chemische proces van kalk branden en kalk blussen. De kalkcirkel volgens Le Chatelier die ontdekte verdere toepassingen van kalk gebruik.
Kalk in de Nederlanden
De Nederlandse beschaving kent een rumoerig verleden. Als zeevaarders stichten wij koloniën in overzeese werelddelen. De bakstenen en ongebluste kalk die als ballast werden meegenomen zien we verwerkt in de Nederlandse overzeese architectuur vermengd met inheemse grondstoffen. Een groot deel van deze monumenten is nog te bewonderen in Batavia, Ceylon, Maleisië, China, Suriname, Brazilië en de Nederlandse Antillen
Ook in de verenigde Nederlanden is kalk tot het begin van de 20e eeuw het meest gebruikte bindmiddel. Zo is het de kalkmortel die het zandsteen van paleis op de Dam bij elkaar houdt. Of de luchtkalk die de bakstenen verbind van Huys ten Bosch waar de huidige koning en koningin zetelen. De molens van Kinderdijk, de fortificaties van de waterlinie. Het stadhuis van Mechelen de voormalige hoofdstad van de Nederlanden, de wevershuisjes in Leiden en het station in Groningen allen zijn gebouwd met traditionele kalk.
Kalk toepassingen.
In de architectuur is kalk meer dan alleen het bindmiddel die stenen met elkaar verbindt. Oude beschavingen gebruikte kalk voor hun stuc- en pleisterwerk. Kalkmortel is het bouwmateriaal bij uitstek voor marmer imitaties en het trekken van lijsten en ornamenten. En natuurlijk is Michelangelo gekend om zijn fresco’s in kalkverf.
Al in 4000 voor Chr. was het ongebluste kalk wat drassige grond stabiliseerde. De ongebluste kalk absorbeert het vocht uit de grond tot de kalk is geblust.
Kalk beschermd drinkwaterputten en water opslagtanks tegen insecten, als de Dengue mug. De kleine toegevoegde hoeveelheid kalk weet ook te voorkomen dat insecten eitjes leggen in het water.
In de tuin is kalk een veel gebruikt product om boomstammen te beschermen en zure grond te bestrijden. De boer ontsmet met witkalk de stal en het kippenhok tegen bloedluis.
De toekomst van kalk
Het proces van kalk bereiden is tijdens de opkomst van hydraulische producten zoals portland cement voor een groot deel verloren gegaan.
Het bereiden van kalk tot bouwstof is geworden tot een industrieel product en deelt buiten de naam nog maar weinig met de authentieke kalk en kalkmortel zoals gevonden in onze monumenten.
In Europa zijn nog enkele kalkmeesters die het proces van kalk branden tot blussen nog op de traditionele manier uitvoeren. De kalk die op deze ambachtelijke wijze van bereiding verkregen wordt lijkt in het niets op de industrieel vervaardigde putkalk of kalkdeeg.
De specifieke technische eigenschappen van traditioneel bereidde kalk en kalkmortel zijn van essentieel belang in het onderhouden en restaureren van onze monumenten.
Door falend gebruik van afwijkende materialen bij restauraties in het recente verleden is duur leergeld betaald. Het belang van traditioneel ambacht en authentiek materiaal wordt steeds meer ingezien door voorschrijvende organen zoals rijksvastgoed en toonaangevende restauratiearchitecten. Dit geeft restauratoren en vakidioten van onroerend erfgoed de mogelijkheid oude tradities te doen herleven.